هنر خوشنویسی در یک کلام یعنی آفرینش اثر هنری با استفاده از انواع خط. خوشنویسی از جمله هنرهایی بود که در زمان صفویه شکوفا شد.
در خوشنویسی صحبت از انواع خطوط است. مهمترین و پرکاربردترین انواع خطوط در خوشنویسی ۶ مورد است که به خطوط شش‌گانه یا اقلام سته مشهور است.
ابن مقله بیضاوی شیرازی هنرمندی بود که خطوط شش گانه را به وجود آورد و قواعدی برای هنر خوشنویسی تعیین کرد.
انواع خط شش‌گانه یا اقلام سته عبارت است از خطوط محقق، ریحان، ثلث، نسخ، رقاع و توقیع.
تفاوت بین انواع خط ها، اختلاف آن‌ها در شکل حروف و کلمات و همچنین، نسبت سطح و دور در هر کدام از آن‌ها است.
قواعدی که ابن مقله بیضاوی برای اقلام سته وضع کرد که به اصول دوازده گانه خوشنویسی معروف است.
این قواعد دوازده‌گانه عبارت است از ترکیب، کرسی، نسبت، ضعف، قوت، سطح، دور، صعود مجازی، نزول مجازی، اصول، صفا و شأن.
در ایران و سایر کشورها، خطوط متعددی وجود دارند که ممکن است تعداد آن ها بسیار زیاد باشد.
از بین انواع خط، خط‌های تعلیق، شکسته نستعلیق و نستعلیق امروزه بیشتر از خط های دیگر در ایران استفاده می شوند.
ابتدا ۳ مورد از معروف‌ترین انواع خط خوشنویسی ایرانی را معرفی می‌کنیم .
انواع خط خوشنویسی ایرانی : تعلیق، نستعلیق، شکسته نستعلیق
در ادامه انواع خط فارسی را به کمک تصویر شرح می‌دهیم:
آشنایی با خط تعلیق
خط تعلیق با ترکیب شدن دو خط توقیع و رقاع در اواسط سدهٔ هفتم و با اثرپذیری از خطوط ایرانی پیش از اسلام به وجود آمده است.
عده‌ای بر این باورند که خط تعلیق اولین خط در هنر خوشنویسی است که می توان اصالت آن را کاملاً ایرانی دانست.
این خط دایره‌های بسیار زیاد دارد و در آن هیچگونه یکنواختی به چشم نمی‌آید.
در گذشته، کاتبان دربار و دیوان‌های حکومت برای نامه‌نگاری‌ها و کتابت فرمان‌های حکومتی خط تعلیق را می‌پسندیدند.
زیرا با استفاده از این خط قلم را کمتر از کاغذ جدا می‌کنند و به طور کلی پیوسته نوشتن کلمات هم به صرفه جویی در وقت و تندنویسی کمک می کند.
در یک بازه زمانی صد ساله، خط تعلیق بسیار پر رونق بوده است.
با ظهور خط نستعلیق و نستعلیق شکسته رواج استفاده از خط تعلیق کمتر شد.
به همین دلیل با گذر زمان، کاربرد این خط کمرنگ تر شده است.
خط تعلیق پیچیدگی‌های زیادی دارد و به همین دلیل امروزه بیشتر در میان هنرمندانی رواج دارد که بسیار باسوادند و آشنایی زیادی با هنر دارند.
آشنایی با خط نستعلیق
خط نستعلیق را عروس خطوط اسلامی می‌نامند!
خط نستعلیق یکی از رایج‌ترین انواع خط ها در خوشنویسی است که ماهیت ایرانی دارد.
نستعلیق یکی از محبوب‌ترین انواع خط خوشنویسی است که برای اولین بار در اوایل قرن نهم رواج پیدا کرد.
از ویژگی‌های خط نستعلیق تعادل، توازن،انعطاف آن است که باعث رواج آن شد. مهم‌تر از همه اینکه خواندن متونی که با خط نستعلیق نوشته می‌شود، آسان‌تر است.
از ویژگی‌های بی‌نظیر خط نستعلیق، الهاماتی است که از طبیعت به حروف و نقش‌های خط نستعلیق وارد شده است.
می‌دانید خط نستعلیق چطور شکل‌گرفته است؟
داستان ابداع خط نستعلیق شاید به زیبایی این خط باشد:
در روایت ها آمده است که میر علی شبی در خواب پرواز غاز های وحشی را دید و از حرکات نرم بدن این پرندگان برای ابداع حرکات سیال نستعلیق الهام گرفت.
از هنرمندان معاصر و اثرگذار خوشنویسی در ترویج خط نستعلیق می توان این افراد را نام برد:
عمادالکتاب، سید حسین میرخانی ، سید حسن میرخانی و على اکبر کاوه
آشنایی با خط شکسته نستعلیق
یکی دیگر از انواع خط خوشنویسی ایرانی، خط شکسته نستعلیق است که آن را با پیچش‌ها و حرکت‌هاى بسیار زیبا می‌شناسند.
از زیبایی چشم‌نواز این خط که بگذریم، ویژگی بارز آن روان نویسى و تندنویسى است. خط شکسته نستعلیق از جدیدترین انواع خط خوشنویسی اسلامی است.
این خط سومین گونه از انواع خط خوشنویسی ایرانی محسوب می شود. شاید برایتان این پرسش پیش آمده باشد که چرا شکسته نستعلیق را این‌گونه نام‌گذاری کرده‌اند؟
زیرا بیشتر شکل‌های خط شکسته نستعلیق از شکستن و رها کردن خط نستعلیق گرفته شده است!
خط شکسته نستعلیق را می توان ایرانی‌ترین خط از میان انواع خط خوشنویسی اسلامی به حساب آورد. خط شکسته نستعلیق از ابداعات ایرانیان شمار می‌رود.
خط شکسته نستعلیق با پیوند خط تعلیق و نستعلیق شکل گرفت.
درباره اینکه ابداع و استخراج خط شکسته نستعلیق از خط نستعلیق در اوایل قرن یازدهم ثمره ذوق و قریحه چه کسی است، اختلاف نظر وجود دارد.
ین ابداع را به مرتضى قلی‌خان شاملو و برخى نیز به محمد شفیع هروى نسبت می‌دهند. این خط در اوایل قرن یازدهم و همزمان با اواخر دوران صفویه به وجود آمد.
چرا؟ به دلیل نیاز مبرم به تندنویسی! مهمترین استاد خوشنویسی برای خط شکسته نستعلیق، درویش عبدالمجید طالقانى (نیمه دوم قرن ۱۲) است.
حروف و کلمات در این نوع خط خوشنویسى شکل‌هاى متنوع و زیبا دارد. علاوه بر این، حرکت در خط شکسته نستعلیق آزادتر از نستعلیق است.
این نوع خوشنویسی در نقاشی و گرافیک نیز کاربرد وسیعى دارد.